Ιστορία Ιερού Ναού Προφήτη Ηλία Καστέλλας



Του Στέφανου Μίλεση

Στη συνεδρίαση της 16ης Ιουλίου του 1858 το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά, έθεσε προς συζήτηση αίτημα του Ιωάννη Παπαδόπουλου να αναγείρει παρεκκλήσιο σε δικό του οικόπεδο με δική του δαπάνη αλλά με τον όρο να τιμάται το όνομα της Αγίας Φωτεινής. Αυτή ήταν η πρώτη αναφορά για ανέγερση ναού στον λόφο της Καστέλλας (Μουνυχίας). Η αίτηση αυτή έμεινε αναξιοποίητη και δέκα χρόνια αργότερα συγκεκριμένα στις 22 Σεπτεμβρίου του 1868 εισάγεται προς συζήτηση στο Δημοτικό Συμβούλιο νέα αίτηση της κυρίας Καρέλλη αυτή την φορά, η οποία προσφέρεται επίσης να ανεγείρει με δικά της έξοδα ναΐσκο στον λόφο Καστέλλας, αφιερωμένο όμως στην Αγία Τριάδα.



Μέχρι τώρα όμως ομιλούμε μόνο για αιτήσεις και όχι για έργα. Κατά τη συνεδρίαση όμως του Δημοτικού Συμβουλίου της 15ης Απριλίου του 1876, διαβάζεται αναφορά του Γεωργίου Περρωτή, με την οποία δωρίζεται στον Δήμο Πειραιά, ο ήδη κατασκευασμένος από αυτόν τρισυπόστατος ναός του ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΟΥ, ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ και ΑΓΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

Εκ των πρακτικών των συνεδριάσεων των Δημοτικών Συμβουλίων Πειραιώς, προκύπτει ότι ο ναός κατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 1868 - 1876 χωρίς να αναφέρεται επίσημα το έτος κατασκευής του. 

Ο πρώτος ναός που κατασκευάστηκε λοιπόν στον λόφο Καστέλλας ήταν δωρεά του  Γεωργίου Περρωτή και έφερε τρία ονόματα. 

Κατά την συνεδρίαση της 29ης Δεκεμβρίου 1883 ανακοινώνεται ότι εγκρίνεται η αγορά (προσέξτε όχι η δωρεά), από τον Δήμο Πειραιώς του ιδιωτικού ναού. 
Στην φωτογραφία ο δωρητής στον Δήμο Πειραιά, της έκτασης μετά του τρισυπόστατου Ναού του Προφήτη Ηλία, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Ελευθερίου. Πρόκεται για τον Μεσσήνιο Βουλευτή Γεώργιο Περρωτή, που ήταν πεθερός του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου και κατείχε έκταση στον Λόφο της Καστέλλας. Στην ίδια περιοχή διατηρούσε Έπαυλη ο γαμπρός του Κουμουνδούρος καθώς και ο πολιτικός Κυριακούλης Μαυρομιχάλης. Τον Κ. Μαυρομιχάλη τον συναντούμε αργότερα όταν στις 15 Αυγούστου 1909 ξέσπασε η στρατιωτική επανάσταση στο Γουδί να βρίσκεται εντός της εξοχικής κατοικίας στην Καστέλλα, όταν ο Βασιλιάς τον κάλεσε, ως αρχηγό του Εθνικού Κόμματος, να αφήσει τις διακοπές του και να σχηματίσει Κυβέρνηση

Ο Περρωτής όμως ήδη έχει αποβιώσει (πέθανε το 1880) και τα χρήματα της αγοράς από τον Δήμο, πηγαίνουν στους κληρονόμους του Περρωτή. Έτσι το 1883 ο ιδιωτικός αυτός ναός μετατρέπεται σε ενοριακός ναός. 

Το τίμημα που κανονίστηκε και το οποίο καταβλήθηκε στους κληρονόμους του Περρωτή έφτανε στο ποσό των 3.000 δραχμών. Οι κληρονόμοι του Περρωτή όμως τιμώντας το όνομα του Γεωργίου Περρωτή, το έκαναν δωρεά σε κοινωφελή ιδρύματα.

Ο πρώτος Ι.Ν. Προφήτη Ηλία Καστέλλας


Το εκκλησάκι και οι προεκλογικοί οβελίες:

Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, αναφέρεται στον τύπο της εποχής, όταν ο Θεόδωρος Ρετσίνας θέτει υποψηφιότητα στις εκλογές του 1879 έχοντας αντίπαλό του τον Τρύφωνα Μουτσόπουλο και θέλοντας να καταπλήξει τον κόσμο αλλά και τους αντιπάλους του,  ετοιμάζει γεύμα με οβελίες στην κορυφή του λόφου, έξω από το ναό του Προφήτη Ηλία. Κατά τις περιγραφές ο λόγος ήταν ακατοίκητος και μόνο "επί της κορυφής αυτής είχε κτισθή υπό του Περρωτού, ο ιερός ναός του Προφήτου Ηλία και παρά τους πρόποδας οικίαι τινές και ιδία προς το μεσημβρινοδυτικόν μέρος αυτής"
Μετά την δοξολογία το γεύμα έξω από το εκκλησάκι συνοδεύθηκε με μουσική και όλοι μαζί κατέβηκαν και πέρασαν μπροστά από το σπίτι του Ρετσίνα (συμβολή οδών Σωκράτους και Μπουμπουλίνας) βέβαιοι άπαντες για τη νίκη του. Παρόλα αυτά όμως στις εκλογές εξελέγει ο Τρύφων Μουτζόπουλος και έτσι από το περιστατικό αυτό έμεινε και το τραγούδι:


 Κρίμας τα ζήτω και τη λιτανεία
και τ΄ αρνιά που φάγανε στον Προφήτη Ηλία
Ήταν πολύ νόστιμα είχανε κι αλάτι
Μα στερνά γενίκανε πίκρες και φαρμάκι...


Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία δεσπόζει στην κορυφή του λόφου της Καστέλλας που το 1928 ήταν αραιοκατοικημένος ακόμα.


Ο λόφος του Προφήτη Ηλία ήταν για τον Πειραιά ότι ο λόφος του Λυκαβηττού για την Αθήνα. Στον λόφο του Πειραιά δέσποζε ο Προφήτης Ηλίας, στο λόφο της Αθήνας ο Άγιος Γεώργιος. 

Και ο λόφος του Προφήτη Ηλία όπως και του Λυκαβηττού χρησιμοποιήθηκαν ως παρατηρητήρια, οικοδομήθηκαν βάσεις από μπετόν και τέθηκαν πάνω σε αυτές πυροβολεία. Άλλα προστάτευαν το λιμάνι του Πειραιά κι άλλα ήταν αντιαεροπορικά που προορίζονταν για την αεράμυνα του Πειραιά. Ο μικρός ναός δοκιμάστηκε πολλαπλώς δεχόμενος κατά κύματα τις αεροπορικές επιθέσεις των γερμανικών στούκας που προσπαθούσαν να καταστρέψουν τα διπλανά σε αυτόν αντιαεροπορικά. Κατά τη διάρκεια της κατοχής οι Γερμανοί επίσης χρησιμοποίησαν το λόφο για τον ίδιο σκοπό. 

Ο λόφος προς το τέλος του εμφυλίου πολέμου είχε στην κυριολεξία λεηλατηθεί και δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση η μικρή εκκλησία του Προφήτη Ηλία η οποία είχε κατερειπωθεί. Είχαν μόνο απομείνει όρθιοι κάποιοι τείχη για να θυμίζουν το σχήμα της και την παρουσία της. 

Τότε οι ενορίτες αναγκάστηκαν να στήσουν στη θέση της μια μικρή ξύλινη εκκλησία. Ο καιρός περνούσε και οι ενορίτες παρά τις ενοχλήσεις που έκαναν προς τον Δήμο ανταπόκριση δεν έβρισκαν. Στο τέλος πήραν την απόφαση να υλοποιήσουν με δικές τους δυνάμεις τον πόθο τους. 

Σχηματίστηκαν επιτροπές υπέρ ανεγέρσεως οι οποίες κατάφεραν να συγκεντρώσουν 12 εκατομμύρια δραχμές και με το ποσό αυτό ξεκίνησαν. Το νέο σχέδιο της εκκλησίας εκπονήθηκε δωρεάν από τον μηχανικό Ιωάννη Ευσταθίου, ο οποίος ήταν και κάτοικος της ίδιας περιοχής. Με τη συνεργασία του Φίλιππου Βώκου, τότε σπουδαστή της Ανωτάτης Σχολής Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου εξετάστηκε αρχικά η περίπτωση ο ναός να είναι οκταγωνικού τύπου όπως οι ναοί οικοδομούνταν τον 11ο αιώνα. 

Τελικώς όμως επιλέχθηκε ο τύπος της Τρικλήτου Βασιλικής με μελλοντική πρόβλεψη διαμορφώσεώς του σε "σταυρικό" με την προσθήκη στο ναό ενός τρούλου. Η επιλογή αυτή είχε να κάνει σαφώς με οικονομικά κριτήρια. 

Όμως η οικονομική πρόβλεψη απαιτούσε το ποσό των 25 εκατομμυρίων δραχμών, ενώ όπως αναφέραμε οι ενορίτες είχαν συγκεντρώσει μόνο τα 12 εκατομμύρια. Συνεπώς έλλειπαν άλλα 13 εκατομμύρια δραχμές. Τότε αντί χρημάτων προσφέρθηκαν από το Υπουργείο Ανοικοδομήσεως 12 κυβικά μέτρα ξυλεία και πέντε τόνοι τσιμέντου ενώ σιδηροβιομήχανοι του Πειραιά προσέφεραν σίδερα σε μεγάλη ποσότητα δωρεάν. 

Έτσι ο νέος ναός του Προφήτη Ηλία οικοδομήθηκε το 1948 και αυτός όμως καταστράφηκε στις 24 Φεβρουαρίου του 1981 από τον σεισμό των Αλκυονίδων νήσων. Αμέσως μετά τοποθετήθηκε ένας λυόμενος τα εγκαίνια του οποίου έγιναν στις 5 Απριλίου του 1981.

Τοποθετήθηκε ένας λυόμενος ναός τα εγκαίνια του οποίου έγιναν στις 5 Απριλίου του 1981.


Από τις συνεχείς καταστροφές και επεκτάσεις του ναού του Προφήτη Ηλία μέχρι σήμερα αντικείμενά του κοσμούν και άλλους ναούς του Πειραιά όπως η καμπάνα αυτή, που αν και αναγράφει "Ιερός Ναός Προφήτου Ηλίου" και φέρει ημερομηνία κατασκευής 8 Ιουλίου 1937, χρησιμοποιείται σήμερα από άλλη εκκλησία

Όλοι οι ναοί από τον πρώτο ιδιωτικό μέχρι τον σημερινό ανεγέρθηκαν στην ίδια θέση που κατείχε ο αρχικός του Περρωτή στο οικόπεδό του. 


Πανήγυρις Προφήτου Ηλία Καστέλλας - 1907

Ως προς την ονομασία του ναού που αρχικά όπως αναφέραμε ήταν αφιερωματικός σε τρεις Αγίους (Προφήτη Ηλία, Άγιο Γεώργιο και Άγιο Ελευθέριο) επικράτησε σήμερα μόνο το  πρώτο εκ των τριών ονομάτων των Αγίων.  Γεγονός είναι ότι έμεινε γνωστός ως Προφήτης Ηλίας, το όνομα του οποίου έλαβε αρχικά όλη η συνοικία πέριξ του ναού ενώ στην συνέχεια λέγοντας Προφήτη Ηλία εννοούμε την δυτική πλευρά της πόλης (αυτή που βλέπει προς τον λιμένα) ενώ η ανατολική πλευρά λέγεται Καστέλλα. 

Επιβεβαίωση όλων αυτών καθώς και άλλων σημαντικών πληροφοριών μας δίνει και ο Πειραιώτης δημοσιογράφος Θεόδωρος Βελλιανίτης όταν γράφει τον Ιανουάριο του 1915 τα εξής:

"Η Καστέλλα είναι μια ονομασία νεοτάτη (ομιλεί για το 1915). Τότε εκαλείτο Αρετούσα και ουδείς την γνώριζε αλλιώς. Ο γέροντας Περρωτής όμως αγόρασε την κορυφή του λόφου γήπεδα (εννοεί οικόπεδα) και έκτισε ένα ναϊσκο τον Άγιο Ηλία, εσχημάτισε συνοικισμό και μετονόμασε και τον λόφο αποκαλέσας αυτόν Καστέλλα.

Ο μακαρίτης Ιωάννης Καμπούρογλους μη χωνεύων την ξενική ταύτη ονομασίαν, προσπάθησε να δώσει στον λόφον άλλο όνομα και τον έγραφε εις την εφημερίδα του Ακροφάληρον, εδημοσίευσε δε μικρά διάφορα καθ΄ εκάστην όπως καταστεί αυτό το όνομα σύνηθες. Αλλά μάταια απέβη πάσα αυτού προσπάθεια, η ονομασία Καστέλλα είχε κολλήσει τόσο καλά, ώστε τίποτα πλέον δεν ηδύνατο να την ξεκολλήσει από τον άδενδρον λόφον τον οποίο αποπειρούνται σήμερον να δενδροφυτεύσουν (αναφέρεται στο έργο των Προσκόπων Πειραιώς που δενδροφύτευαν εκείνη την περίοδο την Καστέλλα και από άνυδρο λόφο την κατέστησαν Άλσος Καστέλλας). Μετά ολίγα έτη ο λόφος ούτος θα γεμίσει από σπίτια...."



Έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι στην σελίδα της Βικιπαίδεια οι πληροφορίες που δίνονται περί του ναού του Προφήτη Ηλία καθώς και περί του λόφου της Καστέλλας είναι λανθασμένες καθώς δεν έχουν καμία ιστορική βάση (μπορείτε να τις διαβάσετε εδώ), αφού συνήθως η πηγή αυτή θεωρείται αξιόπιστη.

Ο ναός του Προφήτη Ηλία εορτάζει κάθε χρόνο στις 20 Ιουλίου




1963 - Η θέα από τον Προφήτη Ηλία προς την πλευρά του Λιμένα της Ζέας
Τα υψηλότερα δημόσια ρολόγια στον Πειραιά είναι εκείνα του Ι.Ν. του Προφήτη Ηλία Καστέλλας



Το Τουριστικό Περίπτερο "bowling center " στον Προφήτη Ηλία πίσω από την εκκλησία 
Η παρούσα ανάρτηση αποτελεί προϊόν έρευνας από το PIREORAMA και η αντιγραφή της ή μέρους αυτής επιτρέπεται μόνο κατόπιν αναφοράς στην πηγή προέλευσης.

1 σχόλιο:

Ανώνυμος είπε...

Εξαιρετική ιστορική αναφορά. Μπράβο!
Όσον αφορά τα της Βικιπαιδείας... να ήξερες πόσες ανακρίβειες έχω διαβάσει..
Δημοσθένης Μπούκης του Γιάννη

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"