Η Έπαυλη του Σκουλούδη στην Φρεαττύδα (νυν Αντικαρκινικό Μεταξά)




του Στέφανου Μίλεση


Την έπαυλη σχεδίασε ο γνωστός αρχιτέκτονας Α.Γ. Μεταξάς ενώ τα διαγράμματα και την καταμέτρηση των οικοπέδων επι των οποίων κτίσθηκε την έκανε ο Αρχιτ. Παπαρηγόρης το 1884. Στην ουσία το οίκημα ήταν κτισμένο σε δύο οικόπεδα διαστάσεων 2.000 και 5.000 τετραγωνικών πήχεων όπως τα μέτραγαν τότε στην θέση Φρεαττύδα όπως αναφέρεται στα συμβόλαια. 
Σχέδια κατασκευής επαύλεως Σκουλούδη
 Στα τοπογραφικά φαίνεται ότι κατά σειρά οικόπεδα έχουν ο Ματζαβίνος, ο Βούρος, ο Σκουλούδης και ο Συγγρός. Επομένως όχι μόνο στην Αθήνα ο Βούρος με τον Σκουλούδη γειτνιάζανε αλλά και στον πειραιά. Άλλωστε ο Βούρος ήταν συναίτερός του στην ίδρυση της Τραπέζης Κωνσταντινουπόλεως.
Στο κέντρο το οικόπεδο του Σκουλούδη αριστερά του Συγγρού και δεξιά του Βούρου, πιο δεξιά ακόμα του Ματζαβίνου. Μπροστά η παραλιακή οδός όπως και σήμερα.
 Θεωρείται η δεύτερη σημαντικότερη έπαυλη σε αυτή την πλευρά του Πειραιά. Η άλλη ήταν αυτή του Μελετόπουλου γνωστή αργότερα ως Ρώσικο Νοσοκομείο (Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά). Η Έπαυλη του Σκουλούδη διέφερε από το γεγονός ότι στην κεντρική της πρόσοψη διέθετε κεντρικό αέτωμα.
Η Έπαυλη θεωρούνταν τόσο απομακρυσμένη που οι οδηγοί ταξί το 1926 την είχαν μαζί με την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων ως όρια των διαδρομών τους. Πέρα των ορίων αυτών θεωρούσαν την διαδρομή ως υπεραστική.
 


Η επίπλωση της κατοικίας: 

Εσωτερικό κατοικιών Σκουλούδη
 Η έπαυλις όπως και όλα τα ακίνητα του Σκουλούδη ήταν επιπλωμένα με έπιπλα, αντικείμενα και έργα τέχνης μοναδικά που τα έκανε ειδική παραγγελία είτε από ντόπιους τεχνίτες ή τα έφερνε από το εξωτερικό κατά την συνήθεια των ευπόρων της εποχής του. Τα έπιπλα τα επέλεξε βλέποντας σχέδια του παρισινού οίκου Mazaroz-Ribalier προτού δοθεί η παραγγελία για την κατασκευή τους και την αποστολή τους στην Ελλάδα. Κουρτίνες και ταπετσαρίες από τον Ιούλιο Στάγγελ, ρολόγια, πιάνο, όπλα και όλο τον διάκοσμο που έπρεπε να έφερε μια κατοικία πλουσίου. Διέθετε εκτός από τα δωμάτια ύπνου, βιβλιοθήκη, γραφείο και διαφόρων στυλ σαλονιών μεταξύ των οποίων και τούρκικο. Ορυχάλκινα γαλλικά φωτιστικά από τον οίκο Jules Graux ενώ ήταν από τις πρώτες κατοικίες του πειραιά που ηλεκτροφωτίστηκε παρότι ήταν πολύ μακριά από το κέντρο.
Επίσης κατείχε και πορσελάνες Σεβρών που ανήκαν στον Δούκα της Ορλεάνης και που είχε αγοράσει ο Σκουλούδης σε παλαιοπωλείο στο Παρίσι.  
 
Η Έπαυλις το τέρμα, μετά το χάος: 
 
 Εγκλήματα, αυτοκτονίες και πτώματα ξεβρασμένα από την θάλασσα είναι τα μόνα που απασχολούν τον ημερήσιο τύπο κάθε φορά που αναφέρουν την περιοχή πλησίον της έπαυληςΕκεί είναι το τέρμα του αεριοφωτισμού και του δημοτικού ηλεκτρικού φωτισμού αργότερα και το τέρμα της γραμμής του Τραμ γραμμής 19.  Τα πάντα είχαν τέρμα την έπαυλη του παλιού πρωθυπουργού όπως τον έλεγαν αργότερα.
Μύθοι περιβάλλουν το διάστημα της Πειραϊκής χερσονήσου από την έπαυλη Σκουλούδη μέχρι και την Ναυτική Σχολή. Μύθοι που έχουν να κάνουν με τις δαιδαλώδεις σπηλιές που υπήρχαν τότε σε όλο το μήκος της παραλίας, σπήλιες με αναρίθμητους διαδρόμους και που εντός αυτών διέμεναν άνθρωποι του υπόκοσμου. 


Ήταν τόσος ο τρόμος των εγκλημάτων της περιοχής που είχε γίνει σχεδόν μύθος ότι εγκληματίες, βιαστές, πορτοφολάδες και κάθε λογής άλλα στοιχεία, κτυπούσαν ακριβώς μετά την μάνδρα της επαύλεως και μετά εξαφανίζονταν μυστιριωδώς μπαίνοντας μέσα στις σπηλιές της Πειραϊκής.



 Η επιθυμία του:

 Σύμφωνα με την επιθυμία του Σκουλούδη όπως αυτή εκφράστηκε διαμέσου εκχωρήτηριου εγγράφου το 1912 (εν ζωή ο ίδιος ακόμα), η εξοχική του έπαυλη στην Φρεαττύδα (νυν αντικαρκινικό νοσοκομείο Μεταξά) εκχωρείτο για αποκλειστική χρήση Στρατιωτικού νοσοκομείου στον Πειραιά. Μετά τον θάνατό του όμως αντί Στρατιωτικού Νοσοκομείου βλέπουμε ότι το 1941 η έρημη πλέον κατοικία έχει απαλλοτριωθεί από το ελληνικό δημόσιο. Ο δικηγόρος Αντώνης Αθηνογένης πετυχαίνει την άρση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης αλλά εκ νέου αυτή απαλλοτριώνεται από το δημόσιο προκειμένου να στεγαστεί το Υδροβιολογικό Ινστιτούτο (1946-1957) το οποίο κατάφερε να στεγαστεί στο οίκημα στις 4 Απριλίου του 1949.


 Τελικά το 1957 έγινε η πώληση της επαύλεως Σκουλούδη στο "Αντικαρκινικό Ινστιτούτο Πειραιώς εις μνήμη Σπυρίδωνος και Δεσποίνης Μεταξά".   

 "Ο Θεμέλιος λίθος του αντικαρκινικού ινστιτούτου Πειραιώς, το οποίον ανεγείρεται επί του οικοπέδου εις το οποίον ήτο εκτισμένη η κατεδαφισθείσα ιστορική έπαυλις Σκουλούδη. Οι τέσσαρες πρώτοι όροφοι του ινστιτούτου ανεγείρονται εκ του κληροδοτήματος του αειμνήστου βιομηχάνου Πειραιώς Αγγ. Μεταξά ο οποίος διέθεσε την εκ 45.000 χρυσών λιρών περιουσίαν του δια τον σκοπόν αυτόν."


Ανακοίνωση Εγκαινίων το 1957
1955 Το αντικαρκινικό "Μεταξά" κατασκευάζεται. Πίσω ο Ναός Αγίου Βασιλείου



ΑΝΤΙΚΑΡΚΙΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΜΕΤΑΞΑ
Το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο σήμερα


Απλώς αναφέρουμε ότι στο αρχείο που διατηρούσε ο Σκουλούδης βρέθηκε αντίγραφο της διαθήκης του Πανταζή Βασσάνη εξ Αιγύπτου που είχε κληροδοτήσει μέρος της περιουσίας του για την ανέγερση των κτηριακών εγκαταστάσεων της μετέπειτα Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στον Πειραιά (παλαιότερη ανάρτηση).
 
  Ο Σκουλούδης κληροδότησε εκτός από ακίνητη περιουσία και μεγάλη συλλογή από πίνακες ζωγραφικής  στην Εθνική Πινακοθήκη


Ο Σκουλούδης πολυσχιδής προσωπικότητα ήταν επίτιμο μέλος σε πολλά σωματεία Αθηνών και Πειραιώς. Στον Πειραιά είχε εκλεγεί επίτιμο μέλος (1902) στον Σύλλογο Κρητών Ομόνοια και στην Εκατονταπυλιανή





 H περιπέτεια του αρχείου Σκουλούδη: 

 Ο Σκουλούδης ήταν ο ίδιος ανύπαντρος και η μοναδική αδελφή του Μαρία παντρεύτηκε τον Γεώργιο Αθηνογένη με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά τους Στέφανο και Ιωάννη. Τα δύο αγόρια ορίστηκαν και ως εκτελεστές της διαθήκης του.  Η ιστορία των αρχείων έχει ως εξής:
Τον Ιούλιο του 1920 άνδρες του Γύπαρη επιτέθηκαν και λεηλάτησαν την οικία Σκουλούδη (των Αθηνών) ως αντίποινα για την απόπειρα δολοφονίας του Ελ. Βενιζέλου. Μαζί με όλες τις καταστροφές που προξένησαν σε έπιπλα και σε πολύτιμα αντικείμενα τέχνης, διέρρηξαν και τα ερμάρια όπου φυλάσσονταν έγγραφα του αρχείου και πολλά από αυτά πετάχθηκαν από το παράθυρο. Ο Στέφανος Αθηνογένης (ο ανηψιός όπως είπαμε), συγκατοικούσε τότε με τον θείο του και ήταν αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής. Ο Σκουλούδης όμως είχε επιτρέψει σε ένα άλλο μέρος αρχείου που διέθετε να το δανειστεί ο άλλος του ανηψιός ο οποίος έκανε συλλογή γραμματοσήμων με σκοπό να ξεκολλήσει τα γραμματόσημα από την αλληλογραφία του Σκουλούδη. Στην συνέχεια όμως δεν του την είχε επιστρέψει αλλά την εγκατέλειψε κάπου στο σπίτι του. Αυτή με κάποιον τρόπο βρέθηκε στα χέρια μιας γυναίκας η οποία κατά την διάρκεια της Κατοχής πήγε να την χρησιμοποιήσει ως προσάναμμα και έφτασε ως στις μέρες μας και δωρήθηκε στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

Ποιός ήταν ο Στέφανος Σκουλούδης:

 Καταρχήν να πούμε ότι το βιογραφικό και μόνο του Σκουλούδη θα αποτελούσε ξεχωριστή ανάρτηση. Για χάρη συντομίας όμως και επειδή δεν είναι της παρούσης απλά θα αναφέρουμε τα βασικότερα δηλαδή ότι ο Στέφανος Σκουλούδης (1838-1928) γεννήθηκε στην Κωνσταντίνουπολη και το:
  • 1869 αναλαμβάνει την διεύθυνση των καταστημάτων του Ράλλη στην Τουρκία. 
  • 1867 διορίζεται μέλος της επαναστατικής κρητικής επιτροπής
  • 1868 συστήνει τραπεζική εταιρεία με κεφάλαιο που του δάνεισε ο Στέφανος Ράλλης
  •  1871 ιδρύει την Τράπεζα Κωνσταντινουπόλεως
  •  1873 Μέτοχος της εταιρείας Μεταλλουργίων Λαυρίου
  •  1873 ξεκινά την ανέγερση της οικίας του επί της πλατείας Συντάγματος που διαρκεί 3 χρόνια
  •  1876 Εγκαθίσταται στην Αθήνα στην νεόδμητη οικία του δίπλα σε αυτήν του φίλου του Βούρου (Πλ. Συντάγματος)

  •  1877 και επόμενα χρόνια μετέχει της πολιτικής σε διάφορες θέσεις
  • 1879-1905 εκλέγεται συνεχώς βουλευτής Σύρου με το Τρικουπικό κόμμα, πληρεξούσιος υπουργός, βουλευτής Κυκλάδων, Βουλευτής Θηβών, υπουργός εξωτερικών και Βουλευτής Θηβών πάλι.
  • 1884 Κατασκευάζει την έπαυλη στην Φρεαττύδα
  •  1915 Σχηματίζει κυβέρνηση με εντολή του Βασ. Κων/νου
  •  1918-1920 κατηγορείται από την Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου και παραπέμπεται σε Ειδικό Δικαστήριο για την στάση που κράτησε έναντι των Συμμάχων (βασιλικός γαρ).
  • 1920 Επιδρομή Βενιζελικών στην οικία του στο Σύνταγμα την ημέρα που δολοφονήθηκε ο Ίωνας Δραγούμης.
  • 1928 πεθαίνει σε βαθιά γεράματα. 
Ο Σκουλούδης είχε εκτός από την κατοικία του στο Σύνταγμα και πολλές άλλες κατοικίες για διαμονή μεταξύ των οποίων και:
  •  Οικία στο Σούνιο που χρησιμοποιούσε ο Σκουλούδης για κυνήγι
  • Διόροφη κατοικία εντός κτήματος στους Αμπελόκηπους
  •  Οικία εντός κτήματος στο Δελβίνο
  • Οικόπεδα στα Πατήσια
  • Κατοικία στην οδό Βουκουρεστίου
  • και φυσικά την έπαυλη στην Φρεαττύδα η οποία εθεωρείτο προνομιακή λόγω της θέσης της δίπλα στην θάλασσα και ο ίδιος ο Σκουλούδης την χαρακτηρίζει ως θερινή του κατοικία.

 
            Πηγές:

  • Ανέκδοτα έγγραφα εκ του αρχείου Σκουλούδη σχετικά με την Κρητικήν επανάστασιν του 1866-69. Συμβολή εις την νεωτέραν κρητικήν ιστορίαν”. (Κρητικά Χρονικά, τόμος ΙΒ΄, 1958).
  • American School of classical studies at Athens
  •  http://www.elia.org.gr (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ)
  • Σταματίνα Μαλικούτη, Ιστορικό κέντρο πειραιά 1839-1912
  • Εφημερίδα Σκριπ



11 σχόλια:

MLP είπε...

Ολοκληρωμένο και υπερπλήρες αφιέρωμα.
Μια μοναδική παρατήρηση. Το ΕΛΙΑ κάνει λάθος αναφέροντας το 1955 ως χρονολογία όλων των φωτογραφιών του Σαματούρα. Και στις συγκεκριμένες φωτο που αφορούν το υπό ανέγερση Ε.Α.Ν.Π. "Μεταξά", αφού ο θεμέλιος λίθος ετέθη το 1957, η φωτό είναι μεταγενέστερη του 1955.

Stefanos Milesis είπε...

το πρόσεξα κι εγώ ότι το ΕΛΙΑ σε όλες τις φωτο του Σαματούρα έχει βάλει την ίδια ημερομηνία. Ένα ερώτημα για το οποίο δεν είμαι σίγουρος είναι ότι στα δεξιά του υπό ανέγερση του Νοσοκομείου, βρίσκεται μια οικία που δεν έχει γίνει πολυκατοικία. Αν είναι η οικία του Βούρου που συνόρευε με του Σκουλούδη όπως συνέβαινε και στα σπίτια τους στο Σύνταγμα.

MLP είπε...

Στο τοπογραφικό υπ'αριθμόν 3 εμένα μου κάνει εντύπωση πως δίπλα στην έπαυλη Σκουλούδη(εκ δεξιών) σημειώνονται δυο οικίες (Βούρου και η ακριβώς επόμενη δυσανάγνωστου επωνύμου τουλάχιστον στη δική μου οθόνη που ξεκινά από "Μ")...
Άρα, η οικία Βούρου είναι αυτή που εικονίζεται στα δεξιά του υπό ανέγερση Μεταξά (και πλέον είναι γωνιακή πολυκατοικία) στις φωτογραφίες του ΕΛΙΑ, ενώ η δεύτερη οικία (από "Μ") συμπίπτει με την αρχή της οδού Κοτζιαδών σήμερα. Σωστά;

Stefanos Milesis είπε...

είναι Ματζαβίνου και ναι ενώ φαίνεται ως οικόπεδο στο σχεδιάγραμμα στην πραγματικότητα είναι η Κοτζιαδών. άρα μάλλον έγινε απαλλοτρίωση φαντάζομαι. Επίσης στο σχεδιάγραμμα φαίνεται ότι οι ιδιοκτησίες των ανωτέρω συνεχίζονται και μετά τον παραλιακό δρόμο ως παραρτήματα Ι,ΙΙ, ΙΙΙ κ.λ.π. και δεν θεωρούνται αιγιαλός. Μάλιστα επί των παραρτημάτων είναι σχεδιασμένα με ψηλά γράμματα οι διαστάσεις που καταλαβάνουν. Ενώ σήμερα θεωρούνται μη ιδιωτικά. Φαντάζομαι για αυτό αιτία θα είναι είτε τα αρχαία είτε οι κατολισθήσεις από την θάλασσα.

MLP είπε...

Είχα παρατηρήσει τα "απέναντι" με τους λατινικούς αριθμούς αλλά δε γνώριζα πως νοούνταν ως παραρτήματα. Λογικά ουδέποτε οικοδομήθηκαν αυτά τα παραιγιάλεια οικόπεδα και λογικά και αυτά θα απαλλοτριώθηκαν λόγω των αρχαίων.

Και πάλι συγχαρητήρια για αυτήν την μελέτη!!!!

Ανώνυμος είπε...

Εξαιρετικά όλα τα κείμενά σου!
Το δημοσίευμα "Ο ΑΠΟΚΡΥΦΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ" από ποιο φύλλο είναι, γνωρίζουμε;

Ανώνυμος είπε...

Εικοσαετής νέος πήγε να αυτοκτονήσει σ'αυτή την πανέμορφη περιοχή!(Γουστόζος)
Και εικοσαετής κι εκείνη την εποχή, τι να είχε άραγε στο μυαλό του;

Ανώνυμος είπε...

Χα χα! πέρα από την βίλα η διαδρομή θεωρείτο υπεραστική! Τι δρόμοι θα υπήρχαν τότε εν έτοι
1926; Κατσικόδρομοι σίγουρα , και αν!

Ανώνυμος είπε...

Ο Σκουλούδης ήταν και πολλά άλλα, που δεν αναφέρονται εδώ...

Seraphim είπε...

Συγχαρητήρια για την παρουσίαση.

Η οικία με τους φοίνικες που εμφανίζεται στα δεξιά της έπαυλης Σκουλούδη εφαπτόμενη της Κοτζιαδών ανήκε στην οικογένεια Βαΐάνη την οποία αγόρασαν γύρω στο 1910-1920 από τον δικηγόρο Καμπά. Η οικία καταλήφθηκε ως διοικητήριο από τους Γερμανούς το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και κατεδαφίστηκε το 1978 όπου κατασκευάστηκαν 2 πολυκατοικίες.

Ο Πρόδρομος και η Μαριγώ Βαΐανη κατέφθασαν το 1905 από την Σινασό της Καππαδοκίας και η κύρια δραστηριότητας τους ήταν η εκμετάλλευση των νερών του Πόρου και η διανομή τους σε Αθήνα και Πειραιά με τα γαιδουράκια.

Miss Joanna H. είπε...


Τα κυνήγια και τα ψαρέματα του Δροσίνη ήταν οι πιο μεγάλες του χαρές. Και μας ιστόρησε ο ποιητής ένα ψάρεμά του με τη "Σαπφώ", το καράβι του φίλου του Ιωάννου Βαλαωρίτη, διοικητού της Εθνικής Τραπέζης, στη Βουλιαγμένη - ερημική τότε, αγνή, καταπράσινη κι ωραιότερη πολύ από σήμερα - και ύστερα στο Σούνιο.

Εκείνα τα χρόνια, έμενε πάντα το καλοκαίρι στην έπαυλή του στο Σούνιο, και ο "μεγάπλουτος" και αρχιτσιγγούνης της Αθήνας, ο Στέφανος Σκουλούδης.
Στο πέρασμα τους απ' το Σούνιο, ο Βαλαωρίτης και ο Δροσίνης, μείνανε στο καράβι χωρίς καφέ. Κι άλλο από "ρεβύθι" δε βρήκανε στα εξοχικά γύρω μαγαζάκια που ζήτησαν.

Καθώς ήταν δε κι οι δύο μεγάλοι φίλοι του "ερατεινού", βυθίστηκαν σε θλιβερές σκέψεις. Οπότε ξαφνικά ο Βαλαωρίτης εφώναξε:
- Εύρηκα! Θα πάμε να γυρέψουμε λίγο καφέ "δανεικό" από το φίλο μου το Σκουλούδη. Θυμάμαι την άλλη φορά τι "μόκα" μας εσέρβιρε...
Ο Δροσίνης έκρινε τότε το διάβημα ... χαμένο : Πού να δώσει του "αγγέλου του νερό" ο αρχιτσιγγούνης εκείνος!

Τέλος πήραν τη "Σαπφώ" και βγήκαν σε λίγο στην ακτή του Σκουλούδη για να τον επισκεφθούν, μαζί με το μικρό αγόρι του Βαλαωρίτη. Ο άρχοντας με την επιβλητική γενειάδα τους δέχτηκε πολύ φιλικά.
Με την κουβέντα, ο Βαλαωρίτης του 'φερε το ζήτημα του καφέ που τους έλειψε και του ζήτησε "επί επιστροφή" λίγο για το καράβι του.
Ο Σκουλούδης είπε τότε ένα ξερό - ξερό "καλά", και συνέχισε την ομιλία του σε άλλο θέμα.
Για δεύτερη φορά ο Βαλαωρίτης του το θύμισε πάλι σε λίγο, με τρόπο. Και πάλι ο Σκουλούδης πρόφερε ένα ωχρό "ναι" κι άλλαξε πάλι λόγια.
Ώσπου ετοιμάζονταν πια να φύγουν.
Στα σκαλοπάτια όξω, ο μικρός γιος του Βαλαωρίτη δε βάσταξε άλλο και είπε δειλά:
- Μα ... ξεχάσαμε τον καφέ, πατέρα!
Και τότε μονάχα ο Σκουλούδης αναγκάστηκε να το θυμηθεί και διάταξε έναν υπηρέτη του να φέρει σ' ένα χωνί μια πρέζα καφέ, γιατί είπε ... είχαν πολύ λίγο...

Όταν η "Σαπφώ" μάκραινε πια προς τ' ανοιχτά, ο Βαλαωρίτης πρόβαλε στη πλώρη της, και υψώνοντας το μικρό χωνί του καφέ, φώναξε:
- Νενικήκαμεν! Απίστευτο πράμα! Να πάρουμε κάτι απ' τον Σκουλούδη!... Το όγδοο θαύμα. Θα 'χω να το λέω!

Η Αθήνα που ζήσαμε, Κωνσταντίνου Δημητριάδη, εκδόσεις Εστία, 1950

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"